Even stilstaan

Corona zorgt ervoor dat een aanzienlijk deel van de wereld een poosje stil staat. Voor veel mensen is de coronacrisis een nachtmerrie, niet alleen vanwege de mogelijkheid om ziek te worden, maar vooral vanwege plotseling wegvallende inkomsten. Moet dat nou zo erg zijn? Waarom kunnen we niet gewoon allemaal even lekker relaxed doen en na een paar maanden de draad weer oppakken? Waarschijnlijk hoef ik deze vraag niet voor u te beantwoorden. Iedereen weet het: stilstand is meestal geen stilstand, maar keiharde achteruitgang. En dat komt door de vaste lasten.

Een paar weken niets verkopen is voor een winkelier een regelrechte ramp omdat de huur gewoon doorloopt. Even wat minder consumeren helpt dan niet: de bankrekening vliegt razendsnel in het rood. Vaste lasten zorgen ervoor dat stilstand door Corona-maatregelen leidt tot faillissementen met als enige alternatief peperdure reddingsoperaties door de overheid. Vaste lasten zorgen er ook voor dat even stilstaan als er geen pandemie woedt meestal onmogelijk is. In mijn ogen zijn vaste lasten een belangrijke oorzaak van het verschijnsel dat veel mensen moeten leven als opgejaagde dieren. Ook die komen in de problemen als ze even stoppen met rennen.

Natuurlijk is het wat optimistisch om te stellen dat hoge vaste lasten een probleem zijn dat we simpel op kunnen lossen. Ik besef dat het niet makkelijk zal zijn, maar ook slavernij afschaffen leek ooit een onrealistisch idee, en is toch gelukt. De wereld kan in kleine stapjes steeds iets beter worden…

Tiny houses zijn een van de manieren waarop sommige mensen proberen om zichzelf te verlossen van hoge vaste lasten. Door genoegen te nemen met heel weinig ruimte, kunnen je maandlasten omlaag. Dit is echter in mijn ogen slechts een nood-oplossing. Bovendien is deze oplossing enkel bereikbaar voor mensen die goed in staat zijn om wat te ritselen bij de overheid. Zonder mooi verhaal pikt de overheid het niet als je in een caravan of op een bootje gaat wonen…

De ware oorzaak van het probleem ligt in de concurrentiestrijd die we voeren om over onze plek op aarde te beschikken. Vrije handel is meestal een goed idee. Veel vraag leidt tot hogere prijzen en meer productie, waardoor schaarste niet uit de hand loopt. Lange rijen voor lege winkels zijn meestal het gevolg van gebrek aan vrije handel. De welvaart van de ene persoon leidt dus in principe niet tot gebrek bij een ander. In geval van grond ligt het anders: de hoeveelheid ruimte op aarde is beperkt, en we kunnen er niet zomaar meer van maken. Als sommige mensen veel grond bezitten, betekent dit automatisch dan sommige andere mensen weinig of geen grond kunnen bezitten.

Wie iets maakt, heeft het recht om zijn product te verhandelen. Geen zin om het te kopen? Maak het dan zelf maar, even goede vrienden… Grond wordt echter niet door iemand gemaakt. De aarde, grond, water en lucht zijn een soort geschenk aan de gehele mensheid. En als een paar mensen samen iets krijgen, is eerlijk delen de juiste oplossing. Er is geen enkel goed argument te verzinnen waarom de ene persoon er meer aanspraak op kan maken dan de ander. Om die reden is het onjuist als mensen hun medemens laten betalen voor hun eerlijke deel.

Misschien maakt de volgende vergelijking mijn morele standpunt nog duidelijker. Stel dat drie mensen aanspoelen op een onbewoond eiland. Welke verdeling van de grond ligt dan voor de hand? Als er niet eerlijk wordt gedeeld, ligt het voor de hand dat er iemand met geweld heeft gedreigd om meer te krijgen dan de anderen. Niemand heeft een geldig argument om meer grond te claimen dan de anderen.

Nu wordt het nog iets ingewikkelder. Een week later spoelt er een vierde drenkeling aan. Heeft deze persoon minder recht op grond dan de anderen? Zorgt het later-aanspoelen er bijvoorbeeld voor dat hij geen recht heeft op grond, omdat de grond al verdeeld is? Ik kan geen zinnige argumenten verzinnen die dit zouden rechtvaardigen. Dit voorbeeld geeft aan dat het onjuist is om mensen hun plekje op het eiland, of op aarde niet te gunnen omdat er nu eenmaal al een bepaalde verdeling gemaakt is. Iedereen heeft recht op zijn eerlijke deel van ons gezamenlijke geschenk zonder daarvoor te betalen.

Aanhangers van geo-libertarisme/earth-sharing hebben allerlei praktische oplossingen bedacht om het eerlijk delen van de wereld uitvoerbaar te maken. Het belasten van bezit van grond, en de opbrengst hiervan hoofdelijk verdelen, is een manier om mensen zonder grond schadeloos te kunnen stellen. Mensen die een gemiddelde waarde aan grond bezitten, betalen netto niets. Dit aspect ga ik hier niet in detail bespreken. Het punt dat ik hier wil maken is: de huidige manier waarop we grond verhandelen leidt niet alleen tot allerlei vervelende ongemakken, zoals stress en ongelijkheid, maar is ook moreel onjuist. Er bestaat geen geldige reden om sommige mensen hun eerlijke deel van het geschenk aan de hele mensheid te ontzeggen.

Hoe zou de wereld eruit zien als we de aarde eerlijk zouden delen?

De wereld eerlijk delen zou niet hoeven te betekenen dat iedereen gratis over een woning beschikt, maar wel dat ieder gratis over zijn deel van de aarde kan beschikken. Dit zorgt ervoor dat mensen niet langer een idiote prijs hoeven te betalen voor een woning: een huis of een stacaravan betalen is het probleem niet, het gaat meestal om de plek. Natuurlijk is de plek wel kleiner als men op een gewilde plek wil wonen. Het ligt voor de hand om iedereen een gelijke waarde aan grond te gunnen. Men kan dan kiezen tussen een klein stukje Amsterdam of een groter stukje Oost-Groningen.

Mensen kunnen ervoor kiezen om hun hele deel zelf te gebruiken. Het ligt echter voor de hand dat mensen dat niet doen en bijvoorbeeld het produceren van voedsel over te laten aan boeren. Wie een deel van zijn grond aan een ander verhuurt, houdt hieraan een inkomen over. In een bloeiende economie zullen bedrijven bereid zijn om flink te betalen voor wat extra ruimte. Het is echter de keuze van elk individu of en hoeveel van zijn grond hij verhuurt.

Omgekeerd willen sommige mensen misschien groot wonen. Tegen het wonen op een landgoed heb ik geen principieel bezwaar, maar het houdt wel in dat een ander met minder ruimte genoegen moet nemen. Als die ander dat op vrijwillige basis doet, dwz via een deal waar beide partijen achter staan, is dat prima. Dat maakt het wonen in een flatje leuker: je verdient er geld mee, omdat je een ander je grond verhuurt.

Juist mensen met een laag uurtarief zouden voordeel hebben van dit nieuwe stelsel: die zijn in de huidige situatie een aanzienlijk deel van hun inkomen kwijt aan het betalen voor hun plekje op aarde. En zodra men even niet werkt, ontstaan er problemen. In de nieuwe situatie is dit veel minder het geval. Ook mensen met een laag uurtarief kunnen er dus voor kiezen om wat rustiger aan te doen, als ze maar niet teveel dure spullen kopen.

Uiteindelijk zou dit ertoe kunnen leiden dat een laag uurtarief niet meer standaard leidt tot een moeilijk leven. Waarom hebben sommige mensen er zoveel moeite mee als hun kinderen geen hbo-diploma kunnen halen? Volgens mij gaat het hier grotendeels om zorgen over een moeilijk leven. Hoe geweldig zou het zijn als iemand met een lager uurtarief misschien wat minder dure spullen kan kopen, maar verder een geweldig leven kon leiden, inclusief een huisje met een tuin en veel vrije tijd? Let op: ik pleit hier niet voor een soort communisme, maar enkel voor het eerlijk delen van ons geschenk de aarde…

Mensen zijn niet meer verplicht om zich diep in de schulden te steken voor hun plekje op aarde. Men kan er natuurlijk voor kiezen om een grote lening aan te gaan om een paleisje te financieren, maar het hoeft niet. Dit zorgt ervoor dat niet alleen mensen met een hoog uurtarief, maar iedereen wat rustiger aan kan doen, zonder direct zijn tuin kwijt te raken. Rustig aan doen kan niet alleen fijn zijn voor jezelf, maar stelt je ook in staat om anderen te helpen. Iets voor een ander doen, tijd nemen om koffie te drinken met een ander, het wordt veel eenvoudiger als je vaste lasten laag kunnen zijn.

Een Corona-crisis als we de aarde eerlijk zouden delen?

Het grote probleem voor de economische Corona-slachtoffers is dat “eventjes zuinig doen” niet helpt door de enorme vaste lasten. Die vaste lasten (huur van een huis of een bedrijfspand) zorgen ervoor dat mensen met een enorme schuld komen te zitten als ze een paar weken dicht moeten.

Er is nog een ander verschil. Op dit moment is voor het starten met bedrijvigheid meestal een serieuze investering nodig. Zodra je iets wilt gaan doen, heb je daarvoor een plek (werkplaats, akker, winkel) nodig, en die plek is duur. Als we plek eerlijk delen, verdwijnt deze belemmering. Dit betekent dat mensen veel eenvoudiger kunnen beginnen met produceren en ruilen, ook als de economie op z’n gat ligt. Het klinkt een klein beetje als de arbeiders die moeten beschikken over de productiemiddelen, maar er is een fundamenteel verschil. Wie fabrieken en machines verdeelt, pakt die van iemand af die ze misschien wel gemaakt heeft. Wie de aarde eerlijk deelt, zet een denkfoutje uit het verleden recht.

En nu?

Het lijkt erop dat de Corona-crisis een aantal gevolgen zal hebben: natuurlijk gaan bedrijven failliet en worden mensen werkloos. Veel bedrijven worden echter gered, enorme schulden ontstaan. De kosten voor het redden zijn vooral hoog door de hoge vaste lasten. Het geld waarmee de bedrijven gered worden, stroomt dus grotendeels naar de huurbazen en de banken. Waarschijnlijk gaan de gewone burgers dit terugbetalen.

Natuurlijk is het belangrijk om Zimbabwaanse toestanden te voorkomen: het veranderen van de wijze waarop we omgaan met grondeigendom is iets dat nogal ingrijpend is. Er liggen allerlei gevaren op de loer, zoals het benadelen van keurige mensen die van onroerend goed afhankelijk zijn voor hun pensioen. En als er een rol voor de overheid ligt, gaan lobby-clubjes proberen om allerlei groepen te bevoordelen.

Het is echter goed om een beeld te hebben bij de ideale wereld. Eigenlijk zou het zo moeten zijn dat iedereen gratis over zijn eerlijke deel van de aarde kan beschikken. En eigenlijk zou stilstand veel beter mogelijk moeten zijn, niet alleen in geval van een crisis, maar ook voor de fun. Op dit moment kunnen we misschien voorkomen dat de belastingbetaler al te gek veel geld gaat betalen aan huurbazen en banken. En we kunnen eens wat minder belemmeringen opwerpen aan mensen die hun vaste lasten laag willen houden door in een caravan of op een boot te wonen. Op langere termijn lijkt het vinden van een manier om de aarde eerlijk te delen de enige echte oplossing voor veel problemen.